Ονομάζεται και Ιωάννης ο Πρόδρομος. Ήταν γιος του ιερέα Ζαχαρία και της Ελισάβετ. Οι γονείς του ανήκαν σε ιερατικές οικογένειες, αφού ο ιερέα πατέρας του ήταν από την ιερατική τάξη του Αβιά, η δε μητέρα του ήταν απόγονος του Ααρών (Λουκάς 1:5). Ο ερχομός του προφητεύτηκε από τους προφήτες Ησαΐα και Μαλαχία (Ησαΐας 40:3, Μαλαχίας 3:1, Ματθαίος 3:3, 11:13,14). Η γέννησή του είχε αναγγελθεί στο Ζαχαρία από τον άγγελο Γαβριήλ, ο οποίος προείπε και το όνομα Ιωάννης που θα του δινόταν (Λουκάς 1:5-25, 57-80). Ο Ιησούς Χριστός είπε για τον Ιωάννη το Βαπτιστή, πως "δεν γεννήθηκε ως τώρα μεγαλύτερος άνθρωπος από τον Ιωάννη το Βαπτιστή" (Ματθαίος 11:11).

Το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του διέμενε στην έρημο της Ιουδαίας, όπου η μητέρα του κατέφυγε. Το μόνο που αναφέρεται στη Καινή Διαθήκη, μεταξύ της γέννησής του και της διακονίας του, είναι ότι την όγδοη μέρα μετά τη γέννησή του περιτμήθηκε και πήρε το όνομα Ιωάννης, μετά από την άρνηση της μητέρα του να του δώσει το όνομα του πατέρα του Ζαχαρία (Λουκάς 1:57-66), και ότι "το παιδί αύξανε και δυνάμωνε κατά το πνεύμα" (Λουκάς 1:80). Η ζωή του ήταν αυστηρά ασκητική, η ενδυμασία του ήταν ένα ρούχο από τρίχες καμήλας, και μία ζώνη δερμάτινη, ενώ τρεφόταν με άγριο μέλι και ακρίδες. (Ματθαίος 3:1-5).

Ο Ιωάννης άρχισε τη διακονίας του κηρύττοντας "βάπτισμα μετάνοιας" στην έρημο της Ιουδαίας (Ματθαίος 3:1, Μάρκος 1:4, Λουκάς 3:3). Βάπτιζε τους μαθητές του και γενικά όσους δέχονταν το κήρυγμα της μετάνοιας. Επίσης κήρυττε πως θα εμφανιζόταν κάποιος που θα λύτρωνε το λαό Ισραήλ. Παρόλο που ο Ιωάννης δεν έκανε κανένα θαύμα, εν τούτοις πολλοί πίστεψαν στα λόγια του (Ιωάννης 10:41). Όταν ο Ιησούς πήγε για να Τον βαπτίσει, ο Ιωάννης αρνήθηκε λέγοντας πως αυτός χρειαζόταν να βαπτιστεί από τον Ιησού. Ο Ιησούς του είπε πως έτσι έπρεπε να γίνει για να εκπληρωθεί το σχέδιο του Θεού (Ματθαίος 3:13-15, Ιωάννης 1:29-34). Κατόπιν βάπτισε τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό, βλέποντα το Πνεύμα του Θεού να κατεβαίνει και να έρχεται πάνω Του, και μια φωνή να ακούγεται από τα ουράνια που έλεγε "Αυτός είναι ο Υιός, Αυτός είναι ο εκλεκτός Μου" (Ματθαίος 3:16,17, Μάρκος 1:9-11, Λουκάς 3:21,22).

Μετά το βάπτισμα του Ιησού, ο Ιωάννης συνέχιζε να ομολογεί περί Ιησού, λέγοντας ότι "Αυτός είναι ο Αμνός του Θεού". Δύο από τους μαθητές του, μεταξύ των οποίων ήταν και ο Ανδρέας, αργότερα έγιναν μαθητές του Ιησού (Ιωάννης 1:35-41). Η διακονία του συνεχίστηκε με το βάπτισμα που έκανε στον ποταμό Αινών, κοντά στο Σαλείμ (Ιωάννης 3:23, 4:1), ελέγχοντας καθέναν που καταπατούσε το νόμο του Θεού. Οι μαθητές του νήστευαν και έκαναν προσευχές (Ματθαίος 9:14, Λουκάς 5:33).

Ο Ιωάννης έλεγξε ακόμα και τον Ηρώδη Αντίπα, γιατί είχε πάρει ως σύζυγό του την Ηρωδιάδα, σύζυγο του αδερφού του Ηρώδη Φιλίππου, αλλά και για πολλές άλλες κακές πράξεις του (Μάρκος 6:18, Λουκάς 3:19). Ο Ηρώδης παρόλο που τον εκτιμούσε και τον θεωρούσε δίκαιο και άγιο άνθρωπο (Μάρκος 6:20), αναγκάστηκε να τον φυλακίσει (Ματθαίος 14:3, Μάρκος 6:17). Η Ηρωδιάδα όμως φοβούμενη τη μεγάλη επιρροή που είχε ο Ιωάννης στο λαό και για να αποφύγει τους συνεχείς ελέγχους του για την ανήθικη ζωή της, κατόρθωσε στα γενέθλια του Ηρώδη και κατά τη διάρκεια που χόρευε η κόρη της Σαλώμη, να της υποσχεθεί ο Ηρώδης ότι θα της έδινε ως δώρο το κεφάλι του Ιωάννη, το οποίο και έφεραν πάνω σε ένα πιάτο (Ματθαίος 14:3-11, Μάρκος 6:17-29). Οι μαθητές του όταν έμαθαν το θάνατό του, πήραν το πτώμα και το έθαψαν σε μνήμα (Ματθαίος 14:12, Μάρκος 6:29), ενώ πήγαν να αναγγείλουν το θλιβερό γεγονός στον Ιησού (Ματθαίος 14:12).

Η Ορθόδοξη εκκλησία τιμά την μνήμη του στις 24 Ιουνίου.